Năm sắc thái của sự Lắng Nghe - Giao tiếp Phi bạo lực | Giao tiếp trắc ẩn (P.3)

Bạn có bao giờ có một cuộc trò chuyện với một người quan trọng với bạn, một cuộc trò chuyện mà bạn khao khát có để có thể giãi bày hết những nỗi niềm trong lòng, nhưng mãi không thể có?

Mình đã có một vài mối quan hệ khó khăn như vậy, đến mức không thể nào nói được những điều mình muốn nói nữa. Nhưng mình cũng khao khát được nói đến mức, mình đã mơ về những cuộc trò chuyện “chưa bao giờ” này như thể nó đang diễn ra.

Trong giấc mơ đó mình có thể khóc, có thể kể lể về những nỗi đau của mình, về những gì mình đã trải qua, và người ta sẽ im lặng lắng nghe.

Và người ta sẽ nói rằng người ta rất tiếc vì những điều đã mang đến cho mình. Và người ta hứa với mình những đau khổ này sẽ chấm dứt....

Và mình sẽ khóc thêm lần nữa, nhưng không phải khóc vì khổ sở nữa mà vì thấy nhẹ nhõm khi mình đã được lắng nghe và thấu hiểu. Khi thức dậy từ những giấc mơ này, đôi khi mình vẫn thấy nước mắt đang còn đọng lại trong mắt.

-----

ĐỐI THOẠI CHỮA LÀNH

Trong hành trình tìm hiểu về NVC, mình chợt nhận ra rằng những cuộc đối thoại trong giấc mơ này của mình hóa ra thật sự có một cái tên, đó là “Đối thoại chữa lành” (𝐇𝐞𝐚𝐥𝐢𝐧𝐠 𝐃𝐢𝐚𝐥𝐨𝐮𝐠𝐞).

Đối thoại chữa lành thường được sử dụng khi một người thực hành NVC có kinh nghiệm sẽ đóng vai trò người lắng nghe, sử dụng ngôn ngữ Hươu, đôi khi đóng hẳn vai của người mà ta muốn trò chuyện để hỗ trợ chữa lành những tổn thương tâm lý.

Một cuộc trò chuyện như thế này rất có giá trị, ngay cả khi có thể nó sẽ không bao giờ có thể diễn ra trong thực tế.

Hóa ra, cơ thể của mình, bằng cách nào đó, đã tự dành tặng cho mình những cuộc đối thoại rất quan trọng này trong những giây phút mà mình cần chúng nhất để có đủ sức mạnh bước tiếp.

NVC là rất nhiều điều, nhưng nếu không thể nhớ được bất kì điều gì, bạn có thể chỉ cần nhớ về một điều duy nhất: đó là sức mạnh của việc LẮNG NGHE.

Cốt lõi của “Đối thoại chữa lành” chính là “Lắng nghe thấu cảm” (𝐄𝐦𝐩𝐚𝐭𝐡𝐢𝐜 𝐋𝐢𝐬𝐭𝐞𝐧𝐢𝐧𝐠).

-----

5 SẮC THÁI CỦA SỰ LẮNG NGHE

Khi bạn kể cho ai đó nghe một câu chuyện buồn của bạn, họ thường phản ứng thế nào?

Mình xin chia sẻ với mọi người mô hình của mình đã tổng hợp về 5 Sắc thái của việc Lắng Nghe.

Hãy xem thử chúng ta thường được lắng nghe như thế nào nhé.

1̲.̲ ̲T̲H̲I̲Ế̲U̲ ̲C̲Ả̲M̲ ̲T̲H̲Ô̲N̲G̲

A: “Tui đang buồn quá bà ạ, chồng của tui…..”

B: Lại cãi nhau nữa hả, nhà bà không lúc nào yên được ha. Hay ráng nhịn chút đi chứ tui nghĩ chồng bà đi làm ở ngoài cũng mệt mỏi lắm!”

Ở Sắc thái 1 - Thiếu cảm thông, B không thật sự quan tâm đến cảm xúc của A hoặc cảm thấy những cảm xúc đó là không hợp lý.

B có thể biểu hiện bằng việc ngắt lời, hoặc hàm ý rằng những cảm xúc và nhu cầu của A là không cần thiết, không hữu ích và tốt nhất là nên ngừng những cảm xúc và mong muốn đó lại.

2̲.̲ ̲T̲H̲Ư̲Ơ̲N̲G̲ ̲H̲Ạ̲I̲ ̲(̲𝐏̲𝐈̲𝐓̲𝐘̲)̲

A: “Tui đang buồn quá bà ạ, chồng của tui lại cãi nhau với tui nữa.”

B: “Ê tui thấy tội bà quá. Hay bà nói thẳng với ổng một lần là bà mệt mỏi quá rồi chứ sao để vậy hoài thấy khổ quá!”

Ở Sắc thái 2 – Thương hại, B có thể có một mức độ cảm thông nhất định với A, nhưng đi kèm với sự cảm thông này là xu hướng đánh giá những cảm xúc đó là đáng tội nghiệp. A dường như trở nên nhỏ bé, yếu đuối trong mắt B.

B cố gắng thể hiện họ có sự khách quan và thường cố gắng tập trung để đưa ra một giải pháp giải quyết vấn đề ngay lập tức. B cũng dường như thể hiện rằng nếu A chỉ cần làm theo cách mình đã đề xuất thì mọi thứ sẽ được giải quyết, không cần thiết phải khổ sở đến như vậy.

3̲.̲ ̲Đ̲Ồ̲N̲G̲ ̲C̲Ả̲M̲ ̲ ̲(̲𝐒̲𝐘̲𝐌̲𝐏̲𝐀̲𝐓̲𝐇̲𝐘̲)̲

A: “Tui đang buồn quá bà ạ, chồng của tui lại cãi nhau với tui nữa.”

B: “Vợ chồng tui hồi trước cũng hay cãi nhau vậy á. Buồn ha. Mới sinh em bé hay hục hặc vậy á. Nhưng mà giờ hai đứa tui ổn hơn rồi. Rồi cũng sẽ ổn thôi mà, đừng buồn quá nha.”

Ở Sắc thái 3 – Đồng cảm, B cố gắng liên tưởng đến những cảm xúc, trải nghiệm tương tự của mình với những gì A đã chia sẻ. B hiểu rằng vì sao A lại cảm thấy như vậy. B có thể đưa ra những lời động viên với hy vọng giúp A cảm thấy tốt hơn vì có người cùng hoàn cảnh với mình.

Tuy nhiên, nếu không cẩn trọng, B có thể bị cuốn vào việc chia sẻ câu chuyện của chính mình hơn là tập trung lắng nghe những chia sẻ của A.

Và nếu B đã vượt qua được khó khăn tương tự trong quá khứ, có thể có xu hướng an ủi theo cách “rồi cũng sẽ ổn thôi” làm A cảm thấy những cảm xúc của mình ở thời điểm hiện tại có phần làm quá vấn đề.

4̲.̲ ̲T̲H̲Ấ̲U̲ ̲C̲Ả̲M̲ ̲(̲𝐄̲𝐌̲𝐏̲𝐀̲𝐓̲𝐇̲𝐘̲)̲

A: “Tui đang buồn quá bà ạ, chồng của tui lại cãi nhau với tui nữa.”

B: “Vậy à, bà đang buồn lắm ha? Bà kể cho tui nghe thêm xem có chuyện gì đi?”

….

B: “Tui đoán là bà cần sự tôn trọng, bà muốn được lắng nghe nhiều hơn phải không?”

Ở Sắc thái 4- Thấu cảm, B hiện diện, lắng nghe chú tâm vào những trải nghiệm và cảm xúc của A. B tập trung vào những gì A đang chia sẻ chứ không cố gắng suy nghĩ xem mình đã trải qua việc gì giống như thế hay nên giúp đỡ thế nào. B muốn kết nối, hiểu thêm và trân trọng những cảm xúc và nhu cầu của A.

B có thể đưa ra những câu hỏi, hoặc lặp lại những gì A nói để kiểm tra xem những gì mình hiểu về cảm xúc và nhu cầu của A đã chính xác chưa. Điều này cũng giúp A hiểu hơn về chính mình và biết rằng mình đã được lắng nghe.

5̲.̲ ̲T̲R̲Ắ̲C̲ ̲Ẩ̲N̲ ̲(̲𝐂̲𝐎̲𝐌̲𝐏̲𝐀̲𝐒̲𝐒̲𝐈̲𝐎̲𝐍̲)̲

A: “Tui đang buồn quá bà ạ, chồng của tui lại cãi nhau với tui nữa.”

B: “Vậy à, bà đang buồn lắm ha? Bà kể cho tui nghe thêm coi có chuyện gì đi?”

….

B: “Tui đoán là bà cần sự tôn trọng, bà muốn được lắng nghe nhiều hơn phải không?”

….

B: “Tui có thể làm gì để giúp bà được không? Hay tui ôm bà một cái được không?”

Ở Sắc Thái 5 - Trắc ẩn, sau khi đã Lắng nghe Thấu Cảm và thể hiện sự Thấu cảm với A, B hỏi xem có thể giúp gì, hoặc cũng có thể đưa ra một đề nghị cụ thể, đưa ra lời khuyên để giúp A thấy tốt hơn. Nhưng B sẽ cẩn trọng để hỏi xem A có muốn nhận sự giúp đỡ, lời khuyên đó không.

Nếu không, B vẫn thấy ổn vì hiểu rằng có thể điều A cần nhất chỉ là một người thật sự lắng nghe mình.

-----

LẮNG NGHE THẤU CẢM LÀ GÌ?

“Chỉ cần có một người thật sự lắng nghe mình.” Ý muốn này vừa có vẻ đơn giản, nhưng cũng thường rất khó để có được.

Vì thiếu thời gian, vì mất sự kiên nhẫn, vì mọi người không chịu đựng được nỗi buồn, những phiền muộn, trách móc, vì áp lực muốn giải quyết vấn đề ngay lập tức, chúng ta ít khi thật sự lắng nghe nhau bằng Sắc thái 4 – Lắng nghe Thấu Cảm.

Lắng Nghe Thấu Cảm là một phương thức lắng nghe được khởi xướng bởi nhà Tâm lý học nổi tiếng Carl Rogers theo trường phái Tâm lý học Nhân văn.

Lắng nghe Thấu Cảm cũng chính là một kỹ thuật trọng tâm trong NVC, được xem là chìa khóa để giải quyết rất nhiều mâu thuẫn và chữa lành những tổn thương trong mỗi người.

Lắng nghe Thấu Cảm trong NVC là:

1) H̲I̲Ệ̲N̲ ̲D̲I̲Ệ̲N̲ một cách trọn vẹn với người khác, ở lại và lắng nghe bằng sự chú tâm.

2) K̲Ế̲T̲ ̲N̲Ố̲I̲ để hiểu và trân trọng những CẢM XÚC và NHU CẦU đằng sau những chia sẻ của người nói.

3) Có thể sử dụng những dự đoán bằng các câu hỏi, mệnh đề hoặc những cử chỉ phi ngôn ngữ để X̲Á̲C̲ ̲N̲H̲Ậ̲N̲ về cảm xúc và nhu cầu của đối phương, để chắc rằng mình đang hiểu họ đầy đủ và giúp họ cảm nhận được sự chú tâm và hiện diện của mình.

Trong rất nhiều những mâu thuẫn giữa người với người, thật ra đến cuối cùng người ta có thể căm giận nhau, thù ghét nhau không chỉ vì bất đồng về một chuyện gì cụ thể, mà đằng sau đó chính là nỗi đau đớn vì cảm thấy không được lắng nghe, không được chấp nhận những cảm xúc và nhu cầu quan trọng nhất của mình.

Tiến sĩ Marshall Rosenberg đã hiểu thấu được điểm mấu chốt này trong rất nhiều mâu thuẫn trong cuộc sống. Do đó, ông đã xây dựng NVC dựa trên trụ cột là sự Lắng Nghe Thấu Cảm, để chắc chắn rằng khi tham gia vào những cuộc đối thoại khó khăn nhất, mỗi người đều biết rằng mình đã được lắng nghe một cách đầy đủ.

Và đôi khi, chỉ việc được lắng nghe thôi đã là giải pháp duy nhất cần thiết mà một người đang tổn thương cần để được chữa lành rồi…

Vậy thì, lần cuối cùng mà bạn được lắng nghe thấu cảm là khi nào?

- Linh Hồ -
Tiến sĩ và Thạc sĩ Giáo dục học tại Vương Quốc Anh