Sức khỏe nền giáo dục Việt Nam hiện đang như thế nào?
Những thông tin thú vị từ kết quả PISA 2022 của Việt Nam và thế giới
Xin chia sẻ với mọi người những thông tin mình thấy đáng chú ý từ kết quả PISA 2022 vừa được công bố cách đây một vài ngày.
Trước hết nói sơ qua về PISA (Programme for International Student Assessment), đây là một khảo sát đánh giá về năng lực của các học sinh ở độ tuổi 15-16 để trả lời một câu hỏi rằng: Học sinh biết và có thể làm được gì?
PISA nhận được sự quan tâm chú ý trên toàn thế giới vì nó giống như một kỳ đánh giá sức khỏe tổng quát cho các nền giáo dục của các quốc gia.
Các quốc gia tham dự không chỉ nhận được kết quả về năng lực của học sinh trong các lĩnh vực như Toán, Đọc hiểu, Khoa học mà còn nhận được dữ liệu về rất nhiều những chỉ số quan trọng khác như bối cảnh sống, quan điểm học tập của học sinh, môi trường học tập trong và ngoài nhà trường. Từ đó, các kết quả không chỉ cho biết rằng một nền giáo dục đang khỏe hay không khỏe, mà phần nào đó còn có thể giúp đưa ra những chẩn đoán về căn nguyên của tình trạng sức khỏe hiện tại.
PISA 2022 là một kỳ kiểm tra đặc biệt vì dữ liệu được thu thập trong và sau khi cả thế giới bị tác động nặng nề bởi Covid-19. Do đó, kết quả kiểm tra còn cho thấy thêm khả năng chống chịu của các nền giáo dục khi đứng trước ảnh hưởng của đại dịch, hay nói cách khác, cho thấy “sức đề kháng” của các nền giáo dục trên thế giới như thế nào.
Kỳ kiểm tra PISA 2022 có 81 quốc gia và nền kinh tế tham dự. Lĩnh vực trọng tâm của kì kiểm tra lần này là Toán học. Đây cũng là năm đầu tiên mà PISA thực hiện đánh giá lĩnh vực Tư duy Sáng tạo (Kết quả đánh giá của lĩnh vực này hiện chưa được công bố).
QUỐC GIA/NỀN KINH TẾ NÀO ĐỨNG ĐẦU BẢNG XẾP HẠNG PISA 2022?
Đây chắc có lẽ là điều nhiều người quan tâm. Và câu trả lời chính là Singapore.
Singapore có điểm trung bình của học sinh cao nhất trong cả 3 lĩnh vực Toán, Đọc hiểu và Khoa học.
Kết quả này có đáng ngạc nhiên không? Thật ra là không hẳn vì Singapore đã đứng đầu cả 3 lĩnh vực ở năm 2015 và đã xếp hạng 2 năm 2018. Ngoài ra thì chủ nhân của vị trí đầu bảng năm 2018 là khu vực Bắc Kinh, Thượng Hải, Giang Tô, Chiết Giang (B-S-J-Z) của Trung Quốc không tham dự PISA 2022 do không lấy được dữ liệu vì Covid-19.
Khá đáng chú ý là như vậy trong cả 3 lĩnh vực, 6/7 các quốc gia và nền kinh tế xếp đầu đều thuộc khu vực Đông Á, ngoại trừ Estonia (Bắc Âu).
KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HỌC SINH VIỆT NAM NHƯ THẾ NÀO?
(Do kết quả PISA 2018 của Việt Nam không được công nhận vì không đạt các tiêu chí về kỹ thuật, nên chỉ có thể đối chiếu kết quả với kỳ kiểm tra PISA 2012 và 2015)
Về Toán học, Việt Nam đạt 469 điểm, gần ngang bằng với mức điểm trung bình, và tương đương với một số quốc gia như Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Ý, và Mỹ. Đây là lĩnh vực Việt Nam đạt kết quả cao nhất.
Về Đọc hiểu, Việt Nam đạt 462 điểm và Khoa học đạt 472 điểm, đều thấp hơn so với mức điểm trung bình.
Nhìn chung so với các kỳ kiểm tra trước, kết quả lần này của Việt Nam đặc biệt ở chỗ là dường như không có gì thật sự đáng kinh ngạc.
Các năm 2012 và 2015 Việt Nam gây sốc cho cả thế giới vì là một quốc gia đang phát triển nhưng có những kết quả nằm trong top đầu bảng xếp hạng, ví dụ xếp hạng 12 về Toán năm 2012, xếp hạng 8 về Khoa học năm 2015. Tuy nhiên, với lần kiểm tra này thì Việt Nam đều không vượt lên trên mức trung bình trong cả 3 lĩnh vực.
Thật ra thì nếu xét tương quan giữa GDP bình quân và kết quả của môn Toán thì Việt Nam vẫn là một trường hợp khá ngoại lệ vì mặc dù có GDP thấp nhưng lại có mức điểm cao ngang bằng với các quốc gia có GDP cao hơn gấp nhiều lần. Do vậy, Việt Nam vẫn là một tấm gương “vượt khó” đáng nể trong số các quốc gia tham gia PISA lần này. Trong khi đó một số quốc gia như Brunei, UAE và Qatar mặc dù có GDP rất cao nhưng có kết quả lại thấp. “Tiền là cần thiết nhưng không phải là tất cả”, Alfonso Echazarra – đồng tác giả báo cáo PISA 2022 đã đưa ra kết luận khá thú vị như vậy khi xem xét các trường hợp này.
Đáng chú ý, Việt Nam có 13% trong nhóm học sinh có hoàn cảnh sống được xếp vào dạng “khó khăn” nhưng lại đạt được điểm cao trong tốp đầu về môn Toán. Trong khi tỷ lệ trung bình về khía cạnh này của các nước tham gia là 10%. PISA gọi những học sinh này là những học sinh “kiên cường”.
Tuy vậy, về tổng thể thì tỷ lệ học sinh đạt mức độ năng lực tối thiểu của Việt Nam ở cả 3 lĩnh vực (mức độ 2, theo quy ước của PISA) đều chỉ dao động từ 72-79%, trong khi tỷ lệ này ở các quốc gia đứng đầu bảng xếp hạng đều trên 85%. Ngoài ra tỷ lệ học sinh đạt mức độ năng lực cao nhất (bậc 5,6) của Việt Nam chỉ dưới 5%, khá là thấp so với các quốc gia top đầu khác.
Nói cách khác, Việt Nam không có nhiều những học sinh đạt được mức năng lực cao và số lượng học sinh đạt mức năng lực tối thiểu cũng không thật sự nhiều, do đó dẫn đến kết quả chung cuộc không quá tốt.
Một số chỉ số khác trong báo cáo về Việt Nam của OECD cũng khá thú vị mà mọi người có thể quan tâm:
Tự chủ trường học: Tại Việt Nam, 10% học sinh theo học tại các trường mà hiệu trưởng có trách nhiệm chính trong việc tuyển dụng giáo viên (trung bình OECD: 60%), và 32% học sinh theo học tại những trường học mà giáo viên có trách nhiệm chính trong việc lực chọn tài liệu giảng dạy (trung bình OECD: 76%).
Kết bạn và cảm giác thuộc về: 85% học sinh ở Việt Nam cho biết các em có thể kết bạn dễ dàng tại trường (trung bình OECD: 76%) và 82% cảm thấy mình thuộc về ngôi trường của mình (trung bình OECD: 75%). 14% học sinh báo cáo cảm thấy cô đơn tại trường, và 21% cảm thấy mình là người ngoài cuộc hoặc bị bỏ rơi tại trường (trung bình OECD: 16% và 17%).
Sự quan tâm và hỗ trợ của giáo viên: Tại Việt Nam, 77% học sinh báo cáo rằng trong hầu hết các tiết học toán, giáo viên thể hiện sự quan tâm đối với việc học của mỗi học sinh (trung bình OECD: 63%), và 83% học sinh cho biết giáo viên cung cấp sự hỗ trợ thêm khi học sinh cần đến (trung bình OECD: 70%).
Sự xao nhãng của học sinh: 11% học sinh không lắng nghe những gì giáo viên nói (trung bình OECD: 30%); 14% học sinh bị phân tâm bởi việc sử dụng các thiết bị số (trung bình OECD: 30%); và 13% bị phân tâm bởi những học sinh khác đang sử dụng các thiết bị số (trung bình OECD: 25%).
Hỗ trợ và quan tâm học sinh trong đại dịch Covid-19: Tại Việt Nam, 78% học sinh báo cáo rằng các em được hỗ trợ hằng ngày thông qua các lớp học trực tuyến. Có 24% học sinh báo cáo rằng các em được hỏi han hằng ngày bởi một ai đó ở trường về cảm xúc của các em (trung bình OECD: 51% và 13%).
Ý nghĩa của kỳ kiểm tra PISA luôn là một chủ đề gây tranh cãi. Cần phải có nhiều nghiên cứu kĩ lưỡng để có thể đưa ra được những nhận định sâu sắc hơn về kết quả lần này của Việt Nam. Và từ những nhận định đó để đưa ra các đề xuất về mặt chính sách thì lại còn là một chặng đường xa xôi và phức tạp hơn nữa.
Mình khá thích nhận xét của chuyên gia Alfonso Echazarra rằng thật ra chính sách giáo dục là sự lựa chọn của mỗi quốc gia, đôi khi là sự đánh đổi giữa vị trí trên bảng xếp hạng và quan điểm về giáo dục của quốc gia đó.
Nên nói chung cũng như mọi kết quả kiểm tra sức khỏe tổng quát, phần nhiều là mang tính tham khảo, còn quyết định lối sống và hướng chữa trị như thế nào khi mắc bệnh thì còn tùy thuộc vào sự lựa chọn của mỗi người.
Các số liệu liên quan đến kết quả PISA rất nhiều và rất sâu nên mọi người có thể tham khảo thêm thông tin chi tiết ở các báo cáo cụ thể theo các đường link dưới đây:
Kết quả PISA 2022: https://www.oecd.org/publication/pisa-2022-results/
Tóm tắt kết quả PISA 2022 của Việt Nam: https://www.oecd.org/publication/pisa-2022-results/country-notes/viet-nam-a727c3a8?fbclid=IwAR28CrcX3j1f5Eb74fsXRvtS1-7AlOGPW3YD6rO11368N2HYxPqs4tGidX8#chapter-d1e11
Một số Infographics thú vị về kết quả PISA 2022: https://www.oecd.org/pisa/OECD_2022_PISA_Results_Infographics.pdf
-Linh Ho-
[Nghiên cứu sinh Tiến sĩ và Thạc sĩ Giáo dục học tại Vương Quốc Anh]