“Học thông qua chơi” phức tạp hơn chúng ta nghĩ ?
- Hiểu về Giáo dục mầm non (P.1) -
-Review và đồng hành cùng series 10 Webinar về Giáo dục mầm non Phần Lan. Dành tặng cho các giáo viên và những phụ huynh mong muốn tìm hiểu những vấn đề cơ bản của Giáo dục Mầm non-
-------
“Trẻ con lúc nào chẳng chơi, vì sao đến trường lại còn chơi, đến trường thì phải học chứ?”
Phụ huynh của một bạn nhỏ đang tìm trường cho con đã từng hỏi mình như thế khi thấy quảng cáo về triết lý giáo dục “Học thông qua chơi” của một trường mầm non. Với chị, dù nghe qua thì việc “học thông qua chơi” có vẻ tiến bộ nhưng trong sâu thẳm, chị vẫn thấy lấn cấn vì không biết con mình sẽ thật sự học được điều gì nếu đến trường cũng chỉ để chơi như ở nhà.
Thật ra chúng mình cùng thuộc một thế hệ mà khoảng cách giữa “sân trường” - nơi những trò chơi thú vị diễn ra – và “lớp học” – nơi việc học căng thẳng diễn ra – là quá lớn. Với lứa người lớn như mình, vì ít khi được trải nghiệm “vừa học vừa chơi” đúng nghĩa, nên không dễ để thực sự hiểu và tin vào triết lý này.
Đâu đó mọi người vẫn xem chơi là để giải trí, để thư giãn chứ không phải để phục vụ một mục đích nghiêm túc, đôi khi còn gây xao nhãng cho việc học.
Tuy vậy, mình nhìn thấy triết lý “học thông qua chơi” là trung tâm của các tiếp cận giáo dục như Montessori, Reggio Emilia cho đến Steiner, STEAM và cả giáo dục Phần Lan. Tất cả đều đồng thuận rằng vui chơi đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình giáo dục và nuôi dưỡng trẻ.
Để gỡ được mối gút mắc này, thu hẹp lại khoảng cách giữa “chơi” và “học” thì có lẽ cần phải xác định và định nghĩa lại khái niệm “chơi trong giáo dục”.
“Chơi trong giáo dục” khác với “chơi thông thường” và đòi hỏi nhiều yêu cầu hơn là chỉ bày đồ chơi ra cho các con chơi. Nếu một trường mầm non nói rằng họ đang áp dụng “học thông qua chơi” thì phụ huynh nên tìm hiểu kĩ xem nhà trường đang cho các con chơi như thế nào.
Nếu nhà trường thực hiện đúng tinh thần của “chơi trong giáo dục”, có sự chuẩn bị và thiết kế chu đáo thì các em bé sẽ có thể học được rất nhiều điều quan trọng mà cách ‘chơi thông thường” có thể không mang lại được.
Thông qua kiến thức chuyên môn, tham khảo một số tài liệu và những chia sẻ từ buổi Webinar với cô Anneleen – chuyên gia giáo dục Phần Lan, mình đã tổng hợp lại và thấy có thể định nghĩa “chơi trong giáo dục” hay thiết kế "học thông qua chơi" trong công thức MIERA gồm năm yếu tố cơ bản như sau:
1.Chơi xuất phát từ động lực bên trong của trẻ (INTRINSIC MOTIVATION):
+ Nên: Trẻ muốn chơi, muốn tham gia vào hoạt động một cách tự thân.
- Không nên: Trẻ bị ép buộc tham gia vào hoạt động mặc dù không thấy hứng thú.
2. Trẻ tham gia tích cực vào hoạt động chơi (ENGAGEMENT):
+ Nên: Trẻ đóng vai trò trung tâm, được suy nghĩ, được làm, được tham gia tích cực vào các hoạt động.
- Không nên: Trẻ chỉ ngồi lắng nghe và quan sát thụ động trong một thời gian dài. Người lớn can thiệp và làm giùm quá nhiều việc cho trẻ.
3. Trẻ có được sự tự chủ trong quá trình chơi (AUTONOMY):
+ Nên: Tự chủ là một nhu cầu tâm lý rất lớn của con người nói chung và đặc biệt là trẻ em. Việc cho trẻ không gian và cơ hội để ra quyết định không chỉ là một cách để trẻ rèn luyện các năng lực tư duy, hành động, giải quyết vấn đề mà còn để trẻ cảm thấy vui vẻ và hạnh phúc.
-Không nên: Trẻ tham gia các hoạt động hoàn toàn theo sự hướng dẫn của người lớn mà không có cơ hội để đưa ra quyết định.
4.Quá trình chơi cần tuân theo những quy tắc nhất định (RULE):
+ Nên: Bên cạnh nhu cầu được tự do, các trò chơi thú vị và hữu ích bởi chúng có những quy tắc mà trẻ có thể tìm hiểu, thảo luận và đồng kiến tạo.
-Không nên: Cho trẻ làm bất kì điều gì mà trẻ muốn mà không có bất kì quy tắc nào phải tuân theo. Hoặc những quy tắc đặt ra quá khó hiểu hoặc mang tính áp đặt.
5. Kết quả và tiến trình chơi đóng góp ý nghĩa vào sự phát triển của trẻ (MEANING):
+ Nên: Giáo viên, phụ huynh dành thời gian quan sát, ghi nhận và cùng trẻ tư duy để hiểu được ý nghĩa của quá trình chơi, từ đó thiết kế và thực hiện các hoạt động chơi tiếp theo giúp trẻ phát triển ở mức cao hơn. Giáo viên nên sử dụng “đôi mắt của một nhà sư phạm” để nhìn thấy cơ hội giáo dục trẻ từ những gì mà trẻ đang cảm thấy hứng thú ở hiện tại.
-Không nên: Để mặc trẻ chơi bất kì điều gì trẻ thích, không cố gắng hiểu xem ý nghĩa của những gì trẻ làm, không có thời gian để cùng trẻ nhìn lại những gì mình đã thực hiện, không lên kế hoạch và dẫn dắt những hoạt động tiếp theo dựa trên những gì trẻ quan tâm và đã làm mà chỉ thực hiện theo các kế hoạch đã định sẵn.
Giáo viên và phụ huynh có thể sử dụng công thức MIERA trên để đánh giá lại hoạt động chơi tại trường mà các con đang học, thậm chí điều chỉnh cả cách ba mẹ chơi với con tại nhà.
Tóm lại, 5 câu hỏi cần đặt ra khi thiết kế “học thông qua chơi” là:
1. Trẻ có thích tham gia hoạt động chơi này không?
2. Trẻ được làm gì khi tham gia hoạt động?
3. Trẻ có được đưa ra quyết định nào không?
4. Có những quy tắc nào mà trẻ cần phải biết và có thể tham gia đóng góp?
5. Ý nghĩa của hoạt động chơi này là gì và có thể làm gì để tiếp túc thúc đẩy sự phát triển của trẻ?
Trong buổi chia sẻ của cô Anneleen, mình thấy cô đã đưa ra các ví dụ để giải quyết một số băn khoăn rất thực tế trong việc thiết kế “học thông qua chơi”:
Q: Nếu trẻ chỉ thích chơi một hoạt động nhất định trong một thời gian dài, ví dụ như chơi xếp các khối mô hình và không quan tâm đến các hoạt động khác thì sao?
-Giáo viên có thể gợi ý trẻ sử dụng các hình khối như các vật liệu xây dựng cho một hoạt động khác. Hoặc kể một câu chuyện, nghĩ ra một trò chơi mà các khối xếp hình bỗng dưng biến mất. Trong kế hoạch hằng tuần, hoặc hằng tháng, có thể có một ngày cố định mà một số đồ chơi biến mất để động viên trẻ khám phá những điều mới.
Q: Trẻ còn quá nhỏ không thể tự chủ được?
- Tại các trường mầm non Phần Lan, các hoạt động thường ngày của trẻ như việc sắp xếp giày dép, ăn uống, chọn khu vực chơi được minh họa thành các hình ảnh mà trẻ dù chưa biết đọc cũng có thể hiểu được. Một ví dụ mình thấy rất dễ thương là lượng thức ăn được hình ảnh hóa thành 3 nhân vật chuột, chó và gấu tượng trưng cho việc ăn ít, ăn vừa và ăn nhiều để cho trẻ lựa chọn theo nhu cầu hiện tại của mình.
Q: Không gian của một số trường rất nhỏ không đủ đáp ứng nhu cầu chơi của nhiều trẻ cùng một lúc?
- Cô Anneleen khuyên giáo viên đừng bỏ lỡ bất kì góc nào trong không gian trường học. Ngay cả hành lang, khu vực nhà vệ sinh, các bức tường cũng có thể được tận dụng để bố trí các tranh ảnh, vật liệu cho trẻ tương tác và học hỏi. Ví dụ, việc tạo ra một thế giới trên tường với những chiếc xe tải làm từ các vật liệu tái chế có thể làm trẻ cảm thấy rất thích thú.
Q: Khi trẻ chơi thì người lớn nên làm gì?
- Mình rất ấn tượng với một đoạn chia sẻ của cô Anneleen rằng món quà tuyệt vời nhất mà người lớn có thể dành cho trẻ khi trẻ chơi đó là sự ngạc nhiên và hào hứng của chính mình. Cô gọi đó là tạo ra sự “hào hứng lây lan”. Khi người lớn cảm thấy hào hứng với những gì trẻ đang làm, nhìn thấy được ý nghĩa từ những điều nhỏ bé mà trẻ thực hiện, trẻ cũng sẽ cảm nhận được sự hào hứng đó và dùng năng lượng tích cực này để nuôi dưỡng tình yêu với việc học tập của mình.
------
Thông qua những chia sẻ trên có thể thấy rằng “chơi trong giáo dục” không chỉ là mua sắm đồ chơi cho trẻ và để các con chơi theo ý mình hay tổ chức các hoạt động mà trẻ chỉ làm theo hướng dẫn. Khi tham gia vào những hoạt động này trẻ có thể thấy vui ngay lập tức nhưng không thật sự tận dụng được các cơ hội để phát triển một cách toàn diện hơn.
“Chơi trong giáo dục”, ngay cả trong những giờ chơi tự do (free play), cần có sự CÂN BẰNG giữa những gì trẻ muốn và những mục tiêu học tập có ý nghĩa, giữa sự tự do và các quy tắc.
Để đạt được sự cân bằng này, người giáo viên đóng vai trò vô cùng quan trọng, đồng hành, quan sát, dẫn dắt, truyền cảm hứng cho trẻ để quá trình chơi vui vẻ, hạnh phúc nhưng cũng hiệu quả và hữu ích.
-------
Series 10 Webinar về Giáo dục mầm non Phần Lan là một series mình thấy cực kỳ hữu ích và thực tế vì “chạm” đến hầu hết những vấn đề cơ bản nhất của Giáo dục mầm non nói riêng và giáo dục nói chung, rất thích hợp để cho bất kì ai quan tâm và muốn tìm hiểu sâu hơn về việc giáo dục. Series này được dẫn dắt bởi cô Anneleen, một nhà giáo dục và quản lý ở một trong những hệ thống trường lớn nhất Phần Lan. Mình đã gặp trực tiếp cô khi tham gia chương trình học tập ở Phần Lan và cực kì ấn tượng với kiến thức, phong cách và tình yêu cô dành cho Giáo dục mầm non (GDMN). Chương trình còn có sự tham gia của các Thầy/Cô người Việt là những chuyên gia, nhà thực hành rất uy tín trong nhiều khía cạnh của GDMN.
Mình thực hiện series đồng hành và review này để thảo luận sâu hơn về các nội dung của chương trình cũng như giúp mọi người chưa có thời gian hay điều kiện tham gia vào chương trình cũng có thể nắm được các nội dung cơ bản. Hy vọng những chia sẻ này sẽ mang lại được những trị hữu ích cho những người yêu mến giáo dục, đặc biệt là GDMN.
- Linh Ho -
Nghiên cứu sinh Tiến sĩ và Thạc sĩ Giáo dục học tại Vương Quốc Anh