Học Nghệ Thuật như một thái độ sống

Hiểu về Giáo dục mầm non (P.5)

Lần cuối cùng bạn có một trải nghiệm với nghệ thuật là khi nào?

Lần cuối cùng bạn chơi đùa với màu sắc, với những hình khối, chạm tay vào đất sét, giấy, bút sáp màu hay cọ vẽ là khi nào?

Đối với bạn nghệ thuật là gì và bạn có tự tin rằng mình là một người có tính nghệ thuật?

Trong tuổi thơ của bạn, bạn đã tiếp cận với nghệ thuật ra sao?

Có nhiều cách ĐỊNH NGHĨA về nghệ thuật và dạy cho trẻ em về nghệ thuật.

- Với nhiều người, nghệ thuật là những sản phẩm, là những bức tranh, những bức tượng điêu khắc, những bản nhạc, bài thơ và những vở kịch đã được hoàn thiện một cách đáng trầm trồ và ngưỡng mộ.

- Nghệ thuật cũng có thể là những hoạt động thủ công với những hướng dẫn từng bước đi kèm để rèn luyện những kỹ năng như cách cầm kéo, cách pha màu, cách tạo hình.

- Nghệ thuật cũng có thể là những trải nghiệm tự do, đầy ngẫu hứng để thử nghiệm những kết hợp đầy bất ngờ của màu sắc, chất liệu, âm thanh, ánh sáng. Sẽ không ai phán xét việc bạn tạo ra những gì vì tất cả các kết quả của quá trình này đều đẹp đẽ và đáng trân trọng theo cách riêng.

- Nghệ thuật cũng có thể là, như cô Vea Vecchi - người đã tạo nên những xưởng nghệ thuật (Atelier) đầu tiên tại các trường mầm non ở Reggio Emilia mô tả:

[là một THÁI ĐỘ SỐNG - quan tâm và chú tâm vào những mình gì đang làm, khao khát tìm thấy những ý nghĩa, tò mò và ngạc nhiên; trái ngược lại với sự thờ ơ và bất cẩn, tuân thủ một cách cứng nhắc những nguyên tắc mà thiếu đi cảm xúc và sự tham gia.]

Có những cách định nghĩa về nghệ thuật làm cho nghệ thuật trở thành một điều gì đó quý giá và tinh tế chỉ dành cho một số ít người đủ tài năng và khổ luyện, chỉ diễn ra ở những không gian chuyên nghiệp. Với cách hiểu này, không phải ai cũng là một nghệ sĩ.

Nhưng cũng có những cách định nghĩa về nghệ thuật làm cho nghệ thuật trở nên gần gũi và có thể thực hành ở bất kì đâu, trong bất kì hoàn cảnh nào.

Làm nghệ thuật về bản chất là đặt ra những câu hỏi trong sự tò mò, ngạc nhiên, có những cảm nhận, suy nghĩ sâu, thử nghiệm những khả năng, và sử dụng những ngôn ngữ, chất liệu khác nhau để tìm kiếm và thể hiện những câu trả đã tìm được.

Bạn thích hướng định nghĩa nào hơn?

Mình thì chọn hướng thứ hai.

Với cách hiểu này, ai cũng có thể học và thực hành nghệ thuật. Cha mẹ hay các giáo viên không cần phải là những người nghệ sĩ chuyên nghiệp để đồng hành cùng các em bé trong hành trình sống một cách nghệ thuật. Các em cũng không cần phải gánh trên vai áp lực của việc tạo ra những sản phẩm đẹp đẽ để người khác khen ngợi.

Mình đã từng trò chuyện với một em bé quyết định ngừng vẽ chỉ vì em nhận ra rằng em không thể vẽ đẹp bằng cô giáo và các bạn.

Đúng là nghệ thuật có một số ngôn ngữ đặc trưng riêng như các loại màu vẽ, các loại đất nặn, các chất liệu, nhạc cụ, những động tác, những chuyển động. Và chúng ta cần phải học để sử dụng những loại ngôn ngữ này.

Tuy nhiên, việc chỉ học một loại ngôn ngữ duy nhất và xem việc sử dụng thuần thục ngôn ngữ này là đích đến có thể làm cho một người không bao giờ có thể hiểu được vai trò nghệ thuật và đánh mất đi “một cách sống” rất đẹp trong cuộc đời.

Khi việc học vẽ chỉ để giải trí, hoặc chỉ để trở thành những người biết vẽ rất đẹp, thì một đứa trẻ nhận ra mình không thể vẽ đẹp như mọi người, cũng không còn thấy vui vẻ nữa, đương nhiên sẽ muốn ngừng vẽ, và nghĩ rằng nghệ thuật không dành cho mình.

Nhưng nếu đứa trẻ hiểu rằng việc sử dụng màu nước, màu sáp, màu chì chính là công cụ để khám phá thế giới và biểu đạt những suy nghĩ, ý tưởng của mình, và mỗi người hoàn toàn có thể có cách khám phá và biểu đạt khác nhau, thì đứa trẻ sẽ sẵn sàng thử nghiệm nhiều hơn và biết sử dụng những công cụ này trong cuộc sống thực của mình.

Trong những trường học xem nghệ thuật là một thái độ sống, một lối sống:

1. Các em bé sẽ trải nghiệm những công cụ nghệ thuật khác nhau và học cách sử dụng chúng, cũng giống như việc học ngôn ngữ nói, là để các em có thêm lựa chọn trong việc tư duy và “cất lên TIẾNG NÓI của mình”.

2. Việc học cách sử dụng các công cụ/ngôn ngữ nghệ thuật không phải là để tạo ra những sản phẩm đẹp đẽ, thú vị mang về nhà cho ba mẹ, và cũng không chỉ là để rèn luyện các kĩ năng vận động tinh. Sẽ có những hoạt động, dự án khuyến khích các em sử dụng những ngôn ngữ nghệ thuật để khám phá, học hỏi và tương tác với thế giới.

Ví dụ, học sử dụng bút chì là để các em vẽ lại khu vườn nhà em với những loài cây, những loài hoa và giới thiệu cho cô giáo và các bạn trong quá trình tìm hiểu về thực vật. Hay để các em vẽ phác thảo ý tưởng về một ngôi nhà cho bạn gấu bông trước khi sử dụng những vật liệu để thực sự tạo nên ngôi nhà ấy.

3. Nghệ thuật được hiểu là một thái độ sống chú tâm, sâu sắc, và nhiệt tình với cuộc sống, Do đó các em không cần phải vội vã chạy theo hết hoạt động này đến hoạt động khác để tạo ra những sản phẩm không thực sự có nhiều ý nghĩa với cuộc sống của các em.

4. Việc biểu diễn nghệ thuật không phải là những tiết mục, những buổi triển lãm tách rời khỏi việc học tập, thậm chí là làm đứt gãy việc học và làm cho các giáo viên trở nên mệt mỏi, kiệt sức.

Biểu diễn nghệ thuật là cơ hội để các em GIAO TIẾP với cộng đồng thông qua ngôn ngữ của nghệ thuật. Các em có thể nói với mọi người rằng các đã học được gì và có những ý tưởng, ý kiến gì về thế giới xung quanh.

Hãy cùng chiêm nghiệm lại về cách chúng ta – những người lớn đang chăm sóc và làm việc với trẻ hiểu như thế nào về nghệ thuật. Sự thay đổi lớn lao về giáo dục thực tế bắt đầu từ việc đặt ra những câu hỏi hết sức cơ bản như thế này.

-----

Xin gửi tặng Ba Mẹ và các Thầy Cô 4 điểm lưu ý về xây dựng xưởng/studio nghệ thuật/atelier mình đã tổng hợp dựa trên ý tưởng và các nguyên lý của tác giả Ann Pelo lấy cảm hứng từ tiếp cận giáo dục Reggio Emilia.

Trong phạm vi bài viết, sẽ thật khó để có thể giải thích cụ thể từng yếu tố, nếu có những thắc mắc hoặc muốn thảo luận sâu hơn, mọi người cứ để lại bình luận hoặc liên hệ trực tiếp với mình nhé.

- Linh Hồ - The Marveller
Tiến sĩ Giáo dục học