Bốn chiếc ghế trong giao tiếp - Giao tiếp Phi bạo lực | Giao tiếp trắc ẩn (P.4)
Khi thế giới này đối xử tệ với bạn, bạn sẽ làm gì?
Có một câu nói làm mình thấy rất chạm:
[Tôi sợ giao tiếp với người khác không phải vì tôi sợ cách họ ứng xử với tôi, mà thật ra là tôi sợ cách tôi phản ứng với chính mình trước những ứng xử của họ.]
Câu nói này giúp lý giải một xu hướng rất quan trọng của bản thân mình và của nhiều người khi đối diện với những điều chưa hoàn hảo của thế giới này.
Khi một điều buồn bã xảy ra, khi ai đó phê bình mình, khi ai đó nói hay làm những điều làm mình thấy tổn thương, hoặc chỉ đơn giản là họ đang cảm không thấy vui, không hài lòng, điều mình thường làm đầu tiên là “đánh” bản thân mình một trận thật đau, bằng cách phán xét, chỉ trích chính mình:
[“Mình đã nói gì sai ư? Làm gì sai ư? Vì sao mình lại nói ra, làm ra một điều ngu ngốc như thế? Vì sao mình không tinh tế hơn, không cẩn thận hơn? Đáng lý ra mình không nên làm như vậy. Mình thật là một đứa tồi tệ, ích kỷ và yếu đuối!”]
Có những trận đòn mình dành cho bản thân đau đớn, kéo dài đến mức làm mình cảm thấy ghét bỏ và ngắt kết nối với chính mình. Vài lần tệ đến mức mình không còn cảm thấy bản thân đang tồn tại nữa.
Mình cũng sợ hãi những “trận đòn tự thân” đủ để không muốn gặp ai hay làm gì có vẻ mạo hiểm. Vì nếu có bất kì điều gì xấu xảy ra, điều chờ đợi mình tiếp tục sẽ lại là những nỗi đau.
Mình chỉ muốn cuộn tròn lại, liếm láp những vết thương từ những trận đòn trước và nghĩ rằng có lẽ thế giới ngoài kia không bao giờ thuộc về mình.
Người ta vẫn hay nói rằng: “Hãy bước ra khỏi vùng an toàn đi!!!”.
Mình cũng thử. Mình đã vài lần bước ra, nhưng kết quả là lại nhận thêm những trận đòn mới. Và mình đánh bồi vào mình thêm một cái thật đau nữa bằng cách nghĩ rằng câu nói đó có lẽ chỉ dành cho những người dũng cảm và mạnh mẽ, chứ không dành cho một đứa “yếu đuối và mỏng manh” như mình.
Nếu sử dụng khái niệm của NVC (Giao tiếp phi bạo lực/ Giao tiếp trắc ẩn) thì trong những trường hợp này, mình đang dùng NGÔN NGỮ SÓI với bản thân: phê phán, dán nhãn, tập trung vào hậu quả, tập trung vào việc đúng sai, vào việc chịu trách nhiệm.
-------
HAI CHIẾC GHẾ CỦA ĐAU BUỒN VÀ GIẬN DỮ
Trong NVC có bốn chiếc ghế để ngồi vào khi trải nghiệm một sự việc “bất như ý”. Mình nhận ra là hầu hết thời gian mình luôn ngồi vào chiếc ghế thứ nhất: Chiếc ghế của PHÊ PHÁN BẢN THÂN – chiếc ghế SÓI VÀO.
Mình nói "hầu hết" thôi vì cũng có đôi lúc mình cũng ngồi vào chiếc ghế bên cạnh – chiếc ghế SÓI RA – chiếc ghế PHÊ PHÁN NGƯỜI KHÁC.
Khi mình quá đau đớn với việc làm đau chính mình và không thể chịu thêm được nữa, để thoát khỏi nỗi đau này, mình chuyển hướng sang phán xét, chỉ trích người khác:
[“Lần này không phải lỗi của mình. Rõ ràng là người đó đã ứng xử rất sai với mình. Sao họ không nhận ra điều đó nhỉ?”]
Và trong những cơn GIẬN DỮ điên cuồng - đặc trưng của chiếc ghế Sói Ra, mình cũng nói và làm những điều không hay với những người xung quanh.
Nhưng phải chi mình ngồi mãi được ở chiếc ghế thứ hai đó thì cũng không đến nỗi quá tệ. Điều tệ hơn là sau khi “cơn giận dữ Sói Ra” qua đi, mình lại nhảy về chiếc ghế Sói Vào.
Lần này là để cho mình ăn đòn một trận vì việc mình đã dám ngồi qua cái ghế bên cạnh và làm đau người khác.
Những trận đòn “Hậu Sói Ra” này lại là những trận đòn đau và khó lành sẹo nhất. Mình chìm đắm trong sự ĐAU BUỒN và tuyệt vọng của việc dán nhãn mình là một “người xấu”– đặc trưng của chiếc ghế Sói Vào.
Cứ như thế, mình nhảy qua nhảy lại giữa hai chiếc ghế này suốt nhiều năm.
Hoặc là mình tệ, hoặc là người khác tệ.
Như một hệ quả tự nhiên, mình trở thành một người vô cùng CẦU TOÀN với bản thân và những người xung quanh. Vì mình biết chỉ cần một sai lầm nhỏ thôi xảy ra, mình sẽ ăn đòn, không cách này thì cách khác.
Nghe thật buồn, nhỉ?
------
THOÁT RA KHỎI NHỮNG CHIẾC GHẾ KHÔNG HỮU ÍCH
Từ khi nghiên cứu sâu hơn về Giáo dục, Tâm lý học và đặc biệt là từ khi biết đến và thực hành NVC, mình đã học được cách ngồi vào hai chiếc ghế còn lại: chiếc ghế HƯƠU VÀO và HƯƠU RA.
Thật khó để có thể diễn tả hết được việc mở ra những khả năng nay đã thay đổi cuộc sống của mình nhiều như thế nào.
Hươu Vào là chiếc ghế thấu cảm với chính bản thân mình.
Hươu Ra là chiếc ghế thấu cảm cho người khác.
Khi ngồi ở chiếc ghế Hươu Vào, mình dành sự thấu cảm vào bên trong. Mình kết nối với những cảm xúc và nhu cầu của bản thân, xem tất cả những điều đang diễn ra bên trong mình là một SỰ THẬT cần được tôn trọng.
Những lời phê bình, phán xét dành cho bản thân đôi khi vẫn xuất hiện như một thói quen.
Cây roi mây chờ đánh xuống vẫn ở đó.
Nhưng mình sẽ dành sự tập trung không phải để trốn chạy hay đè nén, mà để đối diện, phân tích xem những cảm giác buồn bã, khó chịu mà mình đang trải qua là xuất phát từ nhu cầu chính đáng và hợp lý nào của mình:
[“Mình cảm thấy như thế, mình làm điều đó vì mình có nhu cầu được yêu thương, được an tâm, được kết nối chứ đâu phải vì mình ích kỷ, tham lam, ngu ngốc và yếu đuối?”]
Khi nghĩ như vậy, tự nhiên cây roi mây hóa thành một cái ôm ấm áp đầy xoa dịu. Mình không ghét bỏ nữa mà yêu thương chính mình ngay cả khi mình yếu đuối, sợ hãi và phạm sai lầm.
Cũng như vậy, khi mình có ý định phê bình, chỉ trích người khác. Mình sẽ cố gắng ngồi vào chiếc ghế Hươu Ra, dành sự thấu cảm ra bên ngoài. Mình dùng những từ vựng và cấu trúc tư duy của NVC để hiểu cho cảm xúc và nhu cầu hợp lý của người đó:
[“Họ làm điều đó có phải vì họ là một người tồi tệ không? Hay họ làm điều đó vì đến cuối cùng, họ cũng chỉ là một con người giống như mình, mong muốn những cảm giác an toàn, mong muốn được đóng góp, được công nhận, được lắng nghe?”]
Khi nghĩ như vậy, mình rút lại chiếc roi mình định đánh vào người khác. Và vì mình đã kịp làm như thế, mình không cần phải đánh mình thêm một trận nào nữa vì cái tội đánh người, hì.
Vậy là ở thời điểm hiện tại, mình không nhảy qua nhảy lại giữa hai cái ghế Sói Vào và Sói Ra nữa mà mình nhảy qua nhảy lại giữa bốn cái ghế: Sói Vào, Sói Ra, Hươu Vào, Hươu Ra.
Điều này có nghĩa là mình không nhất định phải luôn suy nghĩ như một thiên thần trong toàn bộ thời gian. Chỉ là mình không ngồi lâu nữa ở những chiếc ghế không thật sự hữu ích.
[Mình biết rằng mình luôn có sự lựa chọn.]
Và vì như thế, cuộc sống trở nên dễ sống hơn rất nhiều. Mình dám bước ra khỏi “vùng an toàn” nhiều hơn vì dù có té ngã, mình sẽ có một bản thân, không phải luôn luôn, nhưng thường xuyên, đầy yêu thương và dịu dàng với mình để quay về.
- Linh Hồ -
Tiến sĩ và Thạc sĩ Giáo dục học tại Vương Quốc Anh